“Im dreaming of a white Christmas ...”

Eindelijk hebben we nog eens een échte witte kerst. Het lijkt eeuwen geleden. Maar waarom die licht absurde obsessie? De Morgen zocht het afgelopen dinsdag voor ons uit. Blijkt dat de Romeinse keizer Constantijn, Pieter Bruegel de Oude, Irving Berlin en het begin van WOII ons hebben opgezadeld met het idee dat een perfecte kerst een ondergesneeuwde kerst is.

Marc Jacobs van het Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed legt in de krant uit hoe eerder toevallige gebeurtenissen, afbeeldingen en verbanden een heel aparte betekenis kunnen krijgen. Want in Palestina, waar de geboorte van Christus wordt gesitueerd, sneeuwde het uiteraard niet ...
De verklaring voor de wittekerstobsessie ligt in een politiek-religieuze beslissing uit de vierde eeuw, een reeks maatschappijkritische werken van de Vlaamse kunstschilder Pieter Bruegel en de bijzondere betekenis die de Amerikaanse hit ‘White Christmas’ op kerstdag 1941 kreeg.
Nergens in de bijbel staat dat Christus op 25 december werd geboren en in onze streken dus een winterfeest zou zijn. “Het was keizer Constantijn de Grote die daar in de vierde eeuw na Christus toe besloot”, legt Jacobs in De Morgen uit. “Door het kerstfeest eind december vast te leggen, zouden zowel het Germaanse Yule- of midminterfeest, als het Romeinse feest van de Onoverwinnelijke Zon overschaduwd worden door dit christelijke feest.” Met het concilie van Nicea (325) wilde Constantijn eenheid vestigen in de verdeelde kerk, een stelling die ook in het boek ‘The Holy Blood and the Holy Grail’ (1982) van Michael Baigent, Richard Leigh en Henry Lincoln wordt onderbouwd ...
Midden zestiende eeuw kwam met de schilderijen ‘Volkstelling in Bethlehem’, ‘De moord op de onnozele kinderen’ en ‘De aanbidding van de Wijzen’ van Pieter Bruegel ook het verlangen om op kerstdag over een sneeuwtapijt te kunnen wandelen. Zoals de titels doen uitschijnen, tonen de schilderijen drie scènes uit het kerstverhaal. Maar tegelijkertijd waren ze ook controversieel omdat ze specifieke kritiek op de maatschappij bevatten. De Spaanse inquisitie vierde immers hoogtij en Bruegel beeldde de soldaten op ‘Volkstelling in Bethlehem’ af in Spaanse kledij. “Op het schilderij ‘Moord op de onnozele kinderen’ heeft koning Herodes, de opdrachtgever van de moorden, het gezicht van hertog Alva, die iedereen die had deelgenomen aan de Beeldenstorm wreedaardig berechte. Ook dat viel op”, zegt Jacobs in De Morgen.
Maar even opmerkelijk was het feit dat Bruegel de drie taferelen in een winterlandschap plaatste. En daarmee trok hij de aandacht op het leven zoals het op dat moment in onze streken was. De winters van 1565, 1566 en 1567 waren zo extreem dat ze ook wel de Kleine IJstijd worden genoemd. “De combinatie van dat magistraal geschilderde winterlandschap, de bijbelse taferelen en de maatschappijkritiek, zorgde ervoor dat die doeken en daarmee ook de associatie tussen wintertaferelen en de geboorte van Christus razendpopulair werden.”


‘Volkstelling in Bethlehem’ van Pieter Bruegel de Oude ...

Uiteindelijk deed de hit ‘White Christmas’ van Irving Berlin daar enkele eeuwen nóg een schepje bovenop. De uitvoering van Bing Crosby, die op kerstdag 1941 voor het eerst werd gespeeld op de Amerikaanse radiozender NBC, werd later met 50 miljoen verkochte exemplaren de best verkochte single allertijden. En dat lag volgens Jacobs niet per se aan de kwaliteiten van het nummer ...
Ook hier hielpen de omstandigheden één en ander een beetje. Toen ‘White Christmas’ op de wereld werd losgelaten, hadden de Japanners net de VS aangevallen in Pearl Harbour (7 december), waarop de VS Japan de oorlog hadden verklaard (8 december) en Hitler hetzelfde deed met VS (11 december). “Bijna meteen werd het lied dan ook een soort anti-oorlogslied, een beschrijving van een vredevolle kerst. Het was nooit de bedoeling van liedjesschrijver Irving Berlin dat de song een symbool zou worden van een vredig verleden in tegensteling tot de oorlogstijd die toen aanbrak, maar dat is wel wat er gebeurde”, weet Jacobs.
Toen in 1954 de film ‘White Christmas’ verscheen, over twee Amerikaanse soldaten in WOII én met de hit van Bing Crosby, was het helemaal koekenbak. “Het nostalgische idee dat het vroeger beter en vredevoller was, werd gekoppeld aan het beeld uit de songtitel van een witte kerst”, besluit Jacobs in De Morgen.
“I’m dreaming of a white Christmas. Just like the ones I used to know ...” Blabla. Gelukkig kan je ook iets minder melig over kerstmis en sneeuw zingen ...